'Ο καθένας μπορεί να θυμώσει - αυτό είναι εύκολο. Αλλά το να θυμώσει κανείς με τον σωστό άτομο, στο σωστό βαθμό και στη σωστή στιγμή, για την σωστή αιτία και με τον σωστό τρόπο, αυτό δεν είναι εύκολο.' Αριστοτέλης, Ηθικά Νικομάχεια.
Ο Αριστοτέλης μας λέει ότι το πρόβλημα δεν είναι το συναίσθημα, αλλά η καταλληλότητα και ο τρόπος που το εκφράζουμε.
Τα συναισθήματα δεν είναι «καλά ή κακά». Όλα είναι ουσιαστικά και κάποια από αυτά μας προτρέπουν για δράση ώστε να μπορούμε να πάρουμε στιγμιαίες αποφάσεις ζωής. Για παράδειγμα, όταν κάποιος βάζει σε κίνδυνο την σωματική μας ακεραιότητα δεν έχουμε χρόνο να το σκεφτούμε. Αυτόματα, θα επιτεθούμε ή θα τραπούμε σε φυγή.
Ο θυμός είναι ένα ισχυρό συναίσθημα δυσαρέσκειας που σηματοδοτείται όταν κάποιος προσβληθεί ή πληγωθεί. Η απειλή της αξιοπρέπειας ή της αυτοεκτίμησης, ενεργοποιεί τον ίδιο βιολογικό μηχανισμό όπως όταν κινδυνεύει η σωματική μας ακεραιότητα. Ο εγκέφαλος απελευθερώνει ορμόνες και προετοιμάζει το σώμα να «δώσει μάχη ή να τραπεί σε φυγή». Το αίμα κυλάει στα χέρια και στα πόδια, δυναμώνει τους μύες και διευκολύνει την επίθεση ή την άμεση απομάκρυνση από τον πραγματικό ή συμβολικό εχθρό (ακόμη και οι σκέψεις που κάνουμε προκαλούν τον ίδιο βιολογικό μηχανισμό).
Η έκρηξη των ορμονών σε συνδυασμό με την αμυγδαλή που ενεργοποιείται μέσω του νευρικού συστήματος, κρατάει το άτομο σε ετοιμότητα για δράση που διαρκεί ώρες ή μέρες. Άτομα που έχουν πρόβλημα να ελέγξουν το θυμό τους, είναι πιο ευάλωτα όταν έχουν προηγηθεί και άλλα περιστατικά. Για παράδειγμα, κάποιος φεύγει από την δουλειά του θυμωμένος. Στο δρόμο ο οδηγός που προπορεύεται οδηγεί αργά και τον εκνευρίζει. Το νευρικό του σύστημα είναι είδη σε εγρήγορση και ο εγκέφαλος αντιδρά με δεύτερη έκρηξη ορμονών. Προσπερνά τον οδηγό βρίζοντας. Οι αρνητικές σκέψεις που κάνει του δημιουργούν επανωτές εκρήξεις. Στο σπίτι, ο γιός του παίζει και κάνει το συνηθισμένο θόρυβο. Εκεί εξοργίζεται και βάζει τις φωνές. Ο «κλιμακούμενος θυμός» τον κρατάει σε συνεχή ετοιμότητα που μπορεί να καταλήξει σε ανεξέλεγκτη οργή με καταστροφικές συνέπειες.
Η έκφραση του θυμού περιγράφεται σαν ένα έντονο συναισθηματικό κύμα που θέλει να εξωτερικευτεί. Εάν δεν υπάρχουν υγιείς τρόποι έκφρασης, το συναισθηματικό μας σύστημα θα προσπαθήσει να βρει διέξοδο έστω και με καταστρεπτικά αποτελέσματα για εμάς και τους άλλους, επηρεάζοντας την ψυχική και την σωματική μας υγεία.
Ο θυμός είναι δευτερογενές συναίσθημα που σημαίνει ότι για να ενεργοποιηθεί κάτι άλλο μας έχει φοβίσει, ντροπιάσει, πληγώσει, τρομάξει, απογοητεύσει, αγχώσει, ή μας έχει προκαλέσει λύπη. Το ότι εκφράζουμε το θυμό μας με επίθεση δεν σημαίνει ότι βρισκόμαστε σε επαφή με τα συναισθήματα μας. Ενώ η εκτόνωση του θυμού είναι υγιής συμπεριφορά, το πρόβλημα δημιουργείται όταν το άτομο που βρίσκεται σε διαρκή υπερένταση δεν αντιλαμβάνεται επώδυνα συναισθήματα παρά μόνο το θυμό του που τον εκτονώνει μέσω επίθεσης.
Ένας από τους τρόπους που μαθαίνουμε την επιθετική έκφραση του θυμού είναι το θυμωμένο οικογενειακό περιβάλλον. Τα παιδιά μαθαίνουν από τους γονείς. Είναι αυτό που ονομάζουμε μίμηση προτύπων. Στις θυμωμένες οικογένειες τα παιδιά συνηθίζουν στα νεύρα των γονιών και νομίζουν ότι ο θυμός είναι μία φυσιολογική κατάσταση. Πιστεύουν επίσης ότι κανείς δεν τους ακούει παρά μόνο όταν έχουν και εκείνα νεύρα.
Οι ευέξαπτοι άνθρωποι πολλές φορές γίνονται βίαιοι σωματικά ή λεκτικά ή και τα δύο και πληγώνουν όσους μπορούν. Έχουν ξεχάσει να δείχνουν την αγάπη τους και να επικοινωνούν με ηρεμία και αποδοχή. Η πειθαρχία στα παιδιά μπερδεύεται με το θυμό και οποιοδήποτε πρόβλημα προκύπτει προσπαθούν να το λύσουν με νεύρα.
Σε κάποιες περιπτώσεις τα παιδιά απορρίπτουν τον τρόπο που οι γονείς εκφράζουν το θυμό τους και πάνε στην άλλη άκρη. Για παράδειγμα, η κόρη σε πολύ μικρή ηλικία αποφασίζει ότι ποτέ δεν θα γίνει σαν την μητέρα της που συνεχώς θυμώνει, φωνάζει, και τη πληγώνει. Στην προσπάθεια της να μην της μοιάσει δεν επιτρέπει στον εαυτό της να υψώσει φωνή, αλλά ούτε καν να παραδεχτεί ότι έχει θυμώσει. Ο θυμός που χρόνια μπλοκάρεται και καταπιέζεται, μπορεί να εκφραστεί μέσα από ψυχικές ή σωματικές διαταραχές. Στο μπλοκάρισμα, οι άνθρωποι μπερδεύουν την επίθεση με την έκφραση του υγιούς θυμού. Η σκέψη της έκφρασης του θυμού τους παραλύει από φόβο και ανησυχούν ότι εάν εκφράσουν τη δυσαρέσκεια τους για κάτι θα χαλάσουν οι σχέσεις τους.
Ένας άλλος τρόπος να αποφύγουμε τον θυμό είναι να τον απωθήσουμε με διάφορα τεχνάσματα. Για παράδειγμα, όταν σε μία συζήτηση κάποιος αισθάνεται ένταση βρίσκει δικαιολογία και αποχωρεί ή αλλάζει τη συζήτηση αναφερόμενος σε κάτι άσχετο.
Η αρνητική έκφραση του θυμού γίνεται με διάφορους δυσλειτουργικούς τρόπους. Ένας τρόπος είναι η αδιαφορία σε μορφή τιμωρίας. Για παράδειγμα, «με θύμωσε θα σιωπήσω. Δεν πρόκειται ποτέ να του το αναφέρω. Ας ψάξει να βρει γιατί είμαι θυμωμένη». Άλλος τρόπος είναι όταν ξεχνάμε σημαντικά πράγματα για το άτομο που προκάλεσε τον θυμό. «ξέρω ότι σου είναι σημαντικό, αλλά συγνώμη το ξέχασα». Ένας άλλος τρόπος, είναι η έκφραση του θυμού με μισόλογα σε πολύ χαμηλούς τόνους. Για παράδειγμα, η ερώτηση είναι «είπες τίποτα; Έχεις κάτι;» Και η απάντηση είναι «όχι δεν έχω τίποτα απολύτως».
Η απόδοση κατηγοριών, είναι ένας άλλος τρόπος αρνητικής έκφρασης του θυμού. Στο λεξιλόγιο της απόδοσης κατηγοριών κυριαρχεί το «Εσύ». Για παράδειγμα, «εσύ φταις για τα προβλήματα στη σχέση μας», «δεν με ακούς», «δεν μου δίνεις σημασία όταν σου μιλάω», «δεν φροντίζεις το σπίτι». «Δεν διαβάζεις τα μαθήματα σου, είσαι τεμπέλης» Στην πραγματικότητα το συναίσθημα είναι «είμαι πληγωμένος ή θυμωμένος που δεν σε νοιάζει πως αισθάνομαι».
Ο τρόπος να απεγκλωβιστούμε από τον θυμό και το ψυχικό πόνο είναι να σταματήσουμε να αποδίδουμε κατηγορίες και απροκάλυπτα να επικοινωνήσουμε τα πληγωμένα συναισθήματα μας πρώτα στον εαυτό μας και μετά στον άλλον χρησιμοποιώντας το «Εγώ» αντί το «Εσύ». «Αισθάνομαι πληγωμένη γιατί δεν με ακούς». «Με θυμώνει όταν αισθάνομαι ότι δεν μου δίνεις σημασία». «Με πληγώνει όταν εκφράζω την δυσαρέσκεια μου και δεν μπορείς να με ακούσεις γιατί πρέπει να φύγεις». Αυτός ο υγιής τρόπος έκφρασης του θυμού βάζει τα άτομα στη διαδικασία να σκεφτούν αντί να αμυνθούν κατηγορώντας ή εγκαταλείποντας.
Οι άνθρωποι εκφράζουν τον θυμό τους με διάφορους αρνητικούς τρόπους. Κάποιοι εκρήγνυνται, άλλοι γκρινιάζουν και παραπονιούνται, άλλοι εγκαταλείπουν την οικογένεια, και άλλοι θέλουν να πιστεύουν ότι είναι ανώτεροι των συναισθημάτων.
Η λύση δεν είναι να εκτονώσουμε το θυμό με οποιοδήποτε επιθετικό τρόπο αλλά ούτε να απωθήσουμε το συναίσθημα σαν ανύπαρκτο.
Ο τρόπος έκφρασης των συναισθημάτων μαθαίνεται από πολύ μικρή ηλικία. Ο θυμός έχει μία μεγάλη αξία γιατί αποτελεί ένδειξη ότι κάτι δεν πάει καλά. Μας λέει ότι είμαστε συναισθηματικά πληγωμένοι και ότι πρέπει να κάνουμε κάτι για να διορθώσουμε την κατάσταση.
Το πρώτο βήμα είναι να αναγνωρίσουμε τον θυμό μας και να καταλάβουμε με ποιο τρόπο εκφράζουμε και εκτονώνουμε τα συναισθήματα μας. Κατάθλιψη, προβλήματα στο σεξ, ξαφνικά ξεσπάσματα, έλκος, έκζεμα, πόνοι στην πλάτη, καρκίνος και άλλα, μπορούν να αποδοθούν σε «θαμμένο» ή μη «συμπληρωμένο» θυμό.
Όσο περισσότερο είμαστε σε επαφή με τα συναισθήματα μας τόσο λειτουργικότερη θα είναι η εκτόνωση του θυμού. Αυτό που προσδιορίζει τα συναισθήματα σε θετικά ή αρνητικά είναι ο τρόπος που ισορροπούν στη ψυχή μας και καθορίζουν πόσο ευχαριστημένοι ή δυσαρεστημένοι είμαστε.
Ο Αριστοτέλης μας λέει ότι το πρόβλημα δεν είναι το συναίσθημα, αλλά η καταλληλότητα και ο τρόπος που το εκφράζουμε.
Τα συναισθήματα δεν είναι «καλά ή κακά». Όλα είναι ουσιαστικά και κάποια από αυτά μας προτρέπουν για δράση ώστε να μπορούμε να πάρουμε στιγμιαίες αποφάσεις ζωής. Για παράδειγμα, όταν κάποιος βάζει σε κίνδυνο την σωματική μας ακεραιότητα δεν έχουμε χρόνο να το σκεφτούμε. Αυτόματα, θα επιτεθούμε ή θα τραπούμε σε φυγή.
Ο θυμός είναι ένα ισχυρό συναίσθημα δυσαρέσκειας που σηματοδοτείται όταν κάποιος προσβληθεί ή πληγωθεί. Η απειλή της αξιοπρέπειας ή της αυτοεκτίμησης, ενεργοποιεί τον ίδιο βιολογικό μηχανισμό όπως όταν κινδυνεύει η σωματική μας ακεραιότητα. Ο εγκέφαλος απελευθερώνει ορμόνες και προετοιμάζει το σώμα να «δώσει μάχη ή να τραπεί σε φυγή». Το αίμα κυλάει στα χέρια και στα πόδια, δυναμώνει τους μύες και διευκολύνει την επίθεση ή την άμεση απομάκρυνση από τον πραγματικό ή συμβολικό εχθρό (ακόμη και οι σκέψεις που κάνουμε προκαλούν τον ίδιο βιολογικό μηχανισμό).
Η έκρηξη των ορμονών σε συνδυασμό με την αμυγδαλή που ενεργοποιείται μέσω του νευρικού συστήματος, κρατάει το άτομο σε ετοιμότητα για δράση που διαρκεί ώρες ή μέρες. Άτομα που έχουν πρόβλημα να ελέγξουν το θυμό τους, είναι πιο ευάλωτα όταν έχουν προηγηθεί και άλλα περιστατικά. Για παράδειγμα, κάποιος φεύγει από την δουλειά του θυμωμένος. Στο δρόμο ο οδηγός που προπορεύεται οδηγεί αργά και τον εκνευρίζει. Το νευρικό του σύστημα είναι είδη σε εγρήγορση και ο εγκέφαλος αντιδρά με δεύτερη έκρηξη ορμονών. Προσπερνά τον οδηγό βρίζοντας. Οι αρνητικές σκέψεις που κάνει του δημιουργούν επανωτές εκρήξεις. Στο σπίτι, ο γιός του παίζει και κάνει το συνηθισμένο θόρυβο. Εκεί εξοργίζεται και βάζει τις φωνές. Ο «κλιμακούμενος θυμός» τον κρατάει σε συνεχή ετοιμότητα που μπορεί να καταλήξει σε ανεξέλεγκτη οργή με καταστροφικές συνέπειες.
Η έκφραση του θυμού περιγράφεται σαν ένα έντονο συναισθηματικό κύμα που θέλει να εξωτερικευτεί. Εάν δεν υπάρχουν υγιείς τρόποι έκφρασης, το συναισθηματικό μας σύστημα θα προσπαθήσει να βρει διέξοδο έστω και με καταστρεπτικά αποτελέσματα για εμάς και τους άλλους, επηρεάζοντας την ψυχική και την σωματική μας υγεία.
Ο θυμός είναι δευτερογενές συναίσθημα που σημαίνει ότι για να ενεργοποιηθεί κάτι άλλο μας έχει φοβίσει, ντροπιάσει, πληγώσει, τρομάξει, απογοητεύσει, αγχώσει, ή μας έχει προκαλέσει λύπη. Το ότι εκφράζουμε το θυμό μας με επίθεση δεν σημαίνει ότι βρισκόμαστε σε επαφή με τα συναισθήματα μας. Ενώ η εκτόνωση του θυμού είναι υγιής συμπεριφορά, το πρόβλημα δημιουργείται όταν το άτομο που βρίσκεται σε διαρκή υπερένταση δεν αντιλαμβάνεται επώδυνα συναισθήματα παρά μόνο το θυμό του που τον εκτονώνει μέσω επίθεσης.
Ένας από τους τρόπους που μαθαίνουμε την επιθετική έκφραση του θυμού είναι το θυμωμένο οικογενειακό περιβάλλον. Τα παιδιά μαθαίνουν από τους γονείς. Είναι αυτό που ονομάζουμε μίμηση προτύπων. Στις θυμωμένες οικογένειες τα παιδιά συνηθίζουν στα νεύρα των γονιών και νομίζουν ότι ο θυμός είναι μία φυσιολογική κατάσταση. Πιστεύουν επίσης ότι κανείς δεν τους ακούει παρά μόνο όταν έχουν και εκείνα νεύρα.
Οι ευέξαπτοι άνθρωποι πολλές φορές γίνονται βίαιοι σωματικά ή λεκτικά ή και τα δύο και πληγώνουν όσους μπορούν. Έχουν ξεχάσει να δείχνουν την αγάπη τους και να επικοινωνούν με ηρεμία και αποδοχή. Η πειθαρχία στα παιδιά μπερδεύεται με το θυμό και οποιοδήποτε πρόβλημα προκύπτει προσπαθούν να το λύσουν με νεύρα.
Σε κάποιες περιπτώσεις τα παιδιά απορρίπτουν τον τρόπο που οι γονείς εκφράζουν το θυμό τους και πάνε στην άλλη άκρη. Για παράδειγμα, η κόρη σε πολύ μικρή ηλικία αποφασίζει ότι ποτέ δεν θα γίνει σαν την μητέρα της που συνεχώς θυμώνει, φωνάζει, και τη πληγώνει. Στην προσπάθεια της να μην της μοιάσει δεν επιτρέπει στον εαυτό της να υψώσει φωνή, αλλά ούτε καν να παραδεχτεί ότι έχει θυμώσει. Ο θυμός που χρόνια μπλοκάρεται και καταπιέζεται, μπορεί να εκφραστεί μέσα από ψυχικές ή σωματικές διαταραχές. Στο μπλοκάρισμα, οι άνθρωποι μπερδεύουν την επίθεση με την έκφραση του υγιούς θυμού. Η σκέψη της έκφρασης του θυμού τους παραλύει από φόβο και ανησυχούν ότι εάν εκφράσουν τη δυσαρέσκεια τους για κάτι θα χαλάσουν οι σχέσεις τους.
Ένας άλλος τρόπος να αποφύγουμε τον θυμό είναι να τον απωθήσουμε με διάφορα τεχνάσματα. Για παράδειγμα, όταν σε μία συζήτηση κάποιος αισθάνεται ένταση βρίσκει δικαιολογία και αποχωρεί ή αλλάζει τη συζήτηση αναφερόμενος σε κάτι άσχετο.
Η αρνητική έκφραση του θυμού γίνεται με διάφορους δυσλειτουργικούς τρόπους. Ένας τρόπος είναι η αδιαφορία σε μορφή τιμωρίας. Για παράδειγμα, «με θύμωσε θα σιωπήσω. Δεν πρόκειται ποτέ να του το αναφέρω. Ας ψάξει να βρει γιατί είμαι θυμωμένη». Άλλος τρόπος είναι όταν ξεχνάμε σημαντικά πράγματα για το άτομο που προκάλεσε τον θυμό. «ξέρω ότι σου είναι σημαντικό, αλλά συγνώμη το ξέχασα». Ένας άλλος τρόπος, είναι η έκφραση του θυμού με μισόλογα σε πολύ χαμηλούς τόνους. Για παράδειγμα, η ερώτηση είναι «είπες τίποτα; Έχεις κάτι;» Και η απάντηση είναι «όχι δεν έχω τίποτα απολύτως».
Η απόδοση κατηγοριών, είναι ένας άλλος τρόπος αρνητικής έκφρασης του θυμού. Στο λεξιλόγιο της απόδοσης κατηγοριών κυριαρχεί το «Εσύ». Για παράδειγμα, «εσύ φταις για τα προβλήματα στη σχέση μας», «δεν με ακούς», «δεν μου δίνεις σημασία όταν σου μιλάω», «δεν φροντίζεις το σπίτι». «Δεν διαβάζεις τα μαθήματα σου, είσαι τεμπέλης» Στην πραγματικότητα το συναίσθημα είναι «είμαι πληγωμένος ή θυμωμένος που δεν σε νοιάζει πως αισθάνομαι».
Ο τρόπος να απεγκλωβιστούμε από τον θυμό και το ψυχικό πόνο είναι να σταματήσουμε να αποδίδουμε κατηγορίες και απροκάλυπτα να επικοινωνήσουμε τα πληγωμένα συναισθήματα μας πρώτα στον εαυτό μας και μετά στον άλλον χρησιμοποιώντας το «Εγώ» αντί το «Εσύ». «Αισθάνομαι πληγωμένη γιατί δεν με ακούς». «Με θυμώνει όταν αισθάνομαι ότι δεν μου δίνεις σημασία». «Με πληγώνει όταν εκφράζω την δυσαρέσκεια μου και δεν μπορείς να με ακούσεις γιατί πρέπει να φύγεις». Αυτός ο υγιής τρόπος έκφρασης του θυμού βάζει τα άτομα στη διαδικασία να σκεφτούν αντί να αμυνθούν κατηγορώντας ή εγκαταλείποντας.
Οι άνθρωποι εκφράζουν τον θυμό τους με διάφορους αρνητικούς τρόπους. Κάποιοι εκρήγνυνται, άλλοι γκρινιάζουν και παραπονιούνται, άλλοι εγκαταλείπουν την οικογένεια, και άλλοι θέλουν να πιστεύουν ότι είναι ανώτεροι των συναισθημάτων.
Η λύση δεν είναι να εκτονώσουμε το θυμό με οποιοδήποτε επιθετικό τρόπο αλλά ούτε να απωθήσουμε το συναίσθημα σαν ανύπαρκτο.
Ο τρόπος έκφρασης των συναισθημάτων μαθαίνεται από πολύ μικρή ηλικία. Ο θυμός έχει μία μεγάλη αξία γιατί αποτελεί ένδειξη ότι κάτι δεν πάει καλά. Μας λέει ότι είμαστε συναισθηματικά πληγωμένοι και ότι πρέπει να κάνουμε κάτι για να διορθώσουμε την κατάσταση.
Το πρώτο βήμα είναι να αναγνωρίσουμε τον θυμό μας και να καταλάβουμε με ποιο τρόπο εκφράζουμε και εκτονώνουμε τα συναισθήματα μας. Κατάθλιψη, προβλήματα στο σεξ, ξαφνικά ξεσπάσματα, έλκος, έκζεμα, πόνοι στην πλάτη, καρκίνος και άλλα, μπορούν να αποδοθούν σε «θαμμένο» ή μη «συμπληρωμένο» θυμό.
Όσο περισσότερο είμαστε σε επαφή με τα συναισθήματα μας τόσο λειτουργικότερη θα είναι η εκτόνωση του θυμού. Αυτό που προσδιορίζει τα συναισθήματα σε θετικά ή αρνητικά είναι ο τρόπος που ισορροπούν στη ψυχή μας και καθορίζουν πόσο ευχαριστημένοι ή δυσαρεστημένοι είμαστε.
